De behoefte aan contant geld in arbeidsintensieve sectoren: het Cash Compensatie Model

Verschillende analyses van ongebruikelijke transacties door FIU-Nederland in samenwerking met banken laten zien dat bedrijven om moverende redenen behoefte hebben aan contant geld.

Indien die redenen het daglicht wat minder kunnen verdragen dan kunnen eenvoudige contante geldopnamen onwenselijk zijn. Dergelijke opnamen kunnen leiden tot ongewenste vragen van de bank, de boekhouder, de accountant, de Belastingdienst en uiteindelijk ook van opsporingsdiensten. Immers, contant geld staat bekend als risicovol voor witwassen maar wordt ook vaak in verband gebracht met andere onwettige aanwendingen als het uitbetalen van zwart loon, het doen van zwarte inkopen, het betalen van steekpenningen, winstafromingen of voor het doen van privé-uitgaven gemaskeerd als zakelijke kosten.  

In het verleden hadden bedrijven zelf contant geld vanuit de eigen bedrijfsvoering om te gebruiken. Nu dit steeds meer opdroogt als gevolg van het elektronisch betalen door opdrachtgevers, klanten en afnemers, en banken steeds scherper zijn op het contant geldverkeer bij hun rekeninghouders, wijkt men uit naar een andere methode: het Cash Compensatie Model (CCM)[1].

Bij deze werkwijze koopt de ondernemer als het ware contant geld in bij criminelen. Dit kunnen individuele criminelen of criminele samenwerkingsverbanden zijn. De via het CCM verkregen contante gelden worden doorgaans ook voor onwettige doeleinden aangewend. Zwarte loonbetalingen zijn daar een veel voorkomend voorbeeld van. Met het CCM raken onder- en bovenwereld meer en meer verstrengeld. Vandaar aandacht voor dit onderwerp. 

Hoe werkt het CCM?

Bij het CCM worden contante gelden met criminele herkomst ter beschikking gesteld aan ondernemers die daar behoefte aan hebben. De ondernemer krijgt de contanten maar heeft ook een terugbetalingsverplichting naar de geldschieter. Daarvoor wordt een valse factuur opgemaakt voor “verrichte diensten” of “geleverde goederen”. Deze valse factuur betaalt de ondernemer via zijn bank en de factuur en betaling worden verwerkt in de boekhouding. De contante geldstroom (tegenwaarde) blijft buiten de boekhouding en die is afgedekt door de valse inkoop/kosten factuur. De verkregen contante gelden kan de ondernemer naar believen gebruiken voor de doorgaans onwettige aanwending. Deze handelwijze kan leiden tot allerlei strafbare feiten zoals onjuiste belastingaangiften, valsheid in geschrifte, het opmaken van onjuiste jaarstukken maar ook ambtelijke en niet-ambtelijke corruptie en witwassen. Het voordeel voor de criminele geldschieter is dat hij zijn criminele contante geld heeft omgezet in giraal geld en heeft gelegitimeerd met een (valse) factuur.

Fiscale motieven en derisking

Toezicht op banken en cliëntenonderzoek door banken maakt het voor rekeninghouders lastig om onopgemerkt stelselmatig en/of incidenteel grote sommen contante gelden op te nemen. Financiële instellingen melden op grond van de Wet ter voorkoming van witwassen en het financieren van terrorisme (Wwft) ongebruikelijke transacties aan FIU-Nederland. Bij voldoende aanleiding worden deze transacties aangemerkt als verdachte transacties en verstrekt aan opsporingsinstanties. Zeker als de opgenomen gelden ingezet worden voor onwettige betalingen wordt aandacht vanuit deze hoek graag vermeden. Zwarte loonbetalingen vragen echter wel een stelselmatige voorraad van contante gelden. Die behoefte is door het toegenomen toezicht niet weggenomen en dat leidt tot nieuwe methoden om aan contanten te komen zoals het CCM.

Verschijningsvormen

Het CCM kan in veel verschillende vormen voorkomen. De rode draad is wel de criminele herkomst van contante gelden en de aanwending ervan voor onwettige betalingen. Een van de onderkende verschijningsvormen is vervat in het onderaannemersmodel.

Het onderaannemersmodel

Bij onderaanneming verplicht een persoon of onderneming zich om een deel van het door de hoofdaannemer aangenomen werk uit te voeren. De hoofdaannemer ontvangt gelden van een (meestal tevreden) opdrachtgever en betaalt vervolgens de ingeschakelde onderaannemer de overeengekomen vergoeding. De structuur met onderaannemers wordt in dit model misbruikt voor zowel de maskering van onwettige betalingen als voor het geven van legitimering aan girale compensatiebetalingen.

Een voorbeeld

Een onderneming in een arbeidsintensieve branche[2] maakt gebruik van personeel dat ze in contanten en buiten de boeken om betaalt. De daarvoor gebruikte contanten worden aangeleverd door een criminele partij die deze gelden uit enig misdrijf heeft verkregen. De onderneming moet voor de verkregen contante gelden natuurlijk een vergoeding betalen aan de criminele partij. Daarvoor wordt een schijnconstructie opgezet met niet werkelijk bestaande kosten die goed past bij de onderneming. De in dit voorbeeld gebruikte onderneming is actief in een arbeidsintensieve branche waardoor het gebruik van niet werkelijk bestaande personeelskosten een ideale maskering geeft. Zwarte loonbetalingen verstoren de verhouding tussen de gerealiseerde omzet en de personeelskosten wat met deze schijnconstructie weer in verhouding kan worden gebracht.

In deze schijnconstructie huurt de ondernemer op papier personeel in waarvoor zij een valse factuur krijgt. Die valse factuur wordt per bank betaald. Het uitzendbureau dat de valse factuur stuurt is onderdeel van een vooropgezette verhullingsketen. Deze keten bestaat uit meerdere Nederlandse en buitenlandse uitzendbureaus. Het uitzendbureau levert in werkelijkheid geen personeel, de ondernemers had immers zelf al (zwart betaald) personeel. Om te voorkomen dat dat opvalt huurt het uitzendbureau personeel in bij het volgende uitzendbureau in de verhullingsketen. Om vast te stellen dat er in werkelijkheid geen personeel is uitgeleend aan de ondernemer moet er nu dus ook gekeken worden naar het tweede uitzendbureau in de keten. Om het rookgordijn dat de verhullingsketen vormt succesvol te laten zijn, wordt de keten bewust lang gemaakt. Met iedere opvolgende fake inhuur in de keten komt er een nieuw uitzendbureau in beeld waarbij vastgesteld moet worden of er personeel uitgeleend is. Met het in de verhullingsketen opnemen van buiten Nederland gevestigde uitzendbureaus, worden nog meer barrières opgeworpen die ontmaskering bemoeilijken.

De verschillende uitzendbureaus in de verhullingsketen sturen voor de fake inhuur van personeel een factuur aan de voorgaande schakel. De opeenvolgende betalingen zorgt ervoor dat de gelden die de ondernemer betaalde, steeds verder door de keten schuift. Bij aankomst van deze gelden in de laatste schakel van de verhullingsketen, kunnen de girale tegoeden ingezet worden al naar gelang de wensen van de crimineel. De gelden kunnen overgemaakt worden naar bankrekeningen op naam van / of onder controle van de crimineel maar er zijn bijna oneindig veel opties waaraan ook gedacht kan worden. Denk aan de aankoop van vastgoed, luxe goederen, investeringen in al dan niet bonafide ondernemingen, aanschaf van snelle (smokkel) speedboten etc. etc.

Bij zuivere toepassing van dit onderaannemersmodel is de laatste schakel in de verhullingsketen als het ware de spaarpot van de crimineel. Al naar gelang zijn wensen worden de daar opgepotte gelden ingezet. Met een gestileerde weergave kan dit als volgt worden weergegeven.

Red flags

Bij een bonafide keten van uitzendbureaus zou de laatste schakel van de keten daadwerkelijk personeel hebben dat daadwerkelijk is uitgeleend en waarvoor het uitzendbureau ook de kosten maakt. Hier moeten loonkosten en afdrachten van belastingen en premies naar voren komen.

Bij de hier bedoelde schijnconstructie met een vooropgezette malafide verhullingsketen zijn die loonkosten er niet. Bij laatste schakel in deze keten komen betalingen naar voren die niet passen bij een uitzendbureau. Deze zogenaamde branchevreemde betalingen zijn een indicatie voor aanwezigheid van het CCM.
Het ontbreken van voldoende afdracht van loonbelasting en/of omzetbelasting bij de onderneming en de gebruikte uitzendbureaus geeft ook indicatie voor aanwezigheid van het CCM. De opvolgende inhuur van personeel, waarmee als het ware een soort marge bedrijf ontstaat voor inhuur en doorleen, kan met de nodige voorzichtigheid ook gezien worden als een signaal voor de aanwezigheid van het CCM.

Professionalisering

Dat er met het CCM voor criminelen een verdienmodel is voor de inzet van contante gelden is overduidelijk. Het opzetten van goede en betrouwbare verhullingsstructuren vraagt wel veel tijd, kennis en kunde. Tegen die achtergrond is het logisch dat er facilitators worden ingezet. Met alle kennis van witwassen en het beroepsmatig faciliteren van tijd en plaats onafhankelijk beschikbaar maken van, in het bijzonder, contante gelden, is het weinig verrassend dat hier underground banking organisaties naar voren komen. De persoonlijke verbinding tussen een crimineel en een ondernemer die contante gelden nodig heeft is hierbij niet meer nodig. Deze professionalisering in de verstrekking van uit misdrijf afkomstige contante gelden wordt dan ook als een bijzonder zorgelijke ontwikkeling gezien die extra alertheid en aandacht rechtvaardigt.

Je gaat het pas zien als je het door hebt

In steeds meer casussen worden aanwijzingen voor het CCM gezien en de informatie die opkomt uit de ingezette interventies zal helpen om deze vorm van witwassen te duiden en te bestrijden. Het onderkennen van de signalen is daarom erg belangrijk.

Voetnoten

[terug naar tekst 1] Het Cash Compensatie Model (CCM) is de benaming van een witwasmethodiek die “ontdekt” is in de samenwerking tussen Serious Crime Taskforce (SCTF) en de Fintell Alliance. De SCTF is een publiek-privaat samenwerkingsverband met een focus op de aanpak van zware georganiseerde criminaliteit met als participanten: OM, Politie, FIOD, FIU-NL en zes banken. Zie o.a. Staatscourant nummer 20390 d.d. 21 juli 2023. De Fintell Alliance is een samenwerking tussen de FIU-Nederland en de banken ABN AMRO Bank, ING, Rabobank, De Volksbank en Triodos Bank.

[terug naar tekst 2] Denk aan bedrijven in de schoonmaakbranche, de zorg, de bouw, transport, pakketbezorging, telemarketing, etc.