Ga direct naar de inhoud
Ga direct naar de footer
Wat is witwassen via ondergronds bankieren?
Publicatiedatum 30-08-2023 | Laatste update 09-11-2023
Ondergronds bankieren is het verrichten van transacties buiten het formele financiële stelstel om. Interessant voor criminelen, want hiermee worden de controles door financiële instellingen die wél een vergunning hebben, omzeild. Wanneer het ondergronds bankieren plaatsvindt met geld dat afkomstig is van misdrijf, dan is er sprake van witwassen.
Criminelen willen hun illegaal verkregen opbrengsten graag ongezien verplaatsen, vaak ook nog eens over de landsgrenzen heen. Zij doen dat bij voorkeur niet via het reguliere financiële systeem, zeker niet nu poortwachters hun rol steeds effectiever vervullen. Het alternatief, namelijk het fysiek vervoeren van cashgeld van land A naar land B, brengt natuurlijk veel risico’s met zich mee. Nu komt het ondergrondse bankieren in beeld. Hiermee kan het proces van verplaatsing van criminele opbrengsten gefaciliteerd worden.
Witwassen via ondergronds bankieren
Er kunnen voor ondergronds bankieren verschillende methodes worden gebruikt. Zo kan gebruik worden gemaakt van het internationale handelsverkeer of van cryptocurrencies. Maar als er wordt gesproken over ondergronds bankieren dan wordt meestal gedoeld op het verrekenen van vorderingen tussen de organisaties van verschillende ondergrondse bankiers in verschillende landen. Dit werkt als volgt.
Contant geld wordt in land A bij een bankier ingeleverd met als doel om het geld in land B in andere valuta aan de begunstigde te laten uitkeren. De bankiers verrekenen het bedrag onderling door uitbetalingen tegen elkaar weg te strepen. Voor hun diensten ontvangen zij een commissie. In dit proces kan gebruik worden gemaakt van meerdere tussenpersonen. Zo zal een bankier vaak geen direct contact hebben met de klant of de andere bankier. Er zitten een of meer brokers tussen. Het idee van deze methode is dat er zo weinig mogelijk met cashgeld hoeft te worden gesleept. Maar er zal veelal wel een (kleine) afstand tussen de (broker van de) uitbetalende bankier en de begunstigde overbrugd moeten worden. Daarvoor wordt vaak gebruik gemaakt van geldkoeriers die het contante geld transporteren in opdracht van de bankiers naar de begunstigde. In dit proces kan worden gebruik gemaakt van een zogenoemd token. Een betaling gaat dan als volgt. De begunstigde heeft een bankbiljet van kleine valuta, bijvoorbeeld van 5 euro. Hij zorgt ervoor dat het unieke serienummer van het biljet (ook wel ‘token’ genoemd) bij de bankier of broker terechtkomt. Dit nummer wordt, samen met een telefoonnummer en het geldbedrag dat de begunstigde moet ontvangen, doorgegeven aan de geldkoerier. Vervolgens wordt er een afspraak gemaakt en de begunstigde ‘legitimeert’ zich met het bankbiljet. De geldkoerier vergelijkt het nummer op het bankbiljet met het nummer dat hij heeft ontvangen van de bankier. Als dat klopt, geeft de geldkoerier het contante geld af en ontvangt het bankbiljet als afgiftebewijs. Het voordeel van deze werkwijze is dat de betrokkenen anoniem kunnen blijven (men ‘legitimeert’ zich niet met reguliere legitimatiebewijzen maar met het token) en dat, wanneer het onderling vertrouwen misschien toch niet zo groot is, de koerier kan bewijzen dat het geld aan de begunstigde is afgegeven.
In theorie kan ondergronds bankieren ook met legaal geld plaatsvinden. Bijvoorbeeld voor het overboeken van geld door arbeidsmigranten naar het land van herkomst. Maar gereguleerde geldtransactiemethoden worden overal ter wereld steeds beter, sneller en goedkoper. De noodzaak dan wel het voordeel om van een ondergronds bankier gebruik te maken zal dan ook steeds kleiner worden. Overigens is ook ondergronds bankieren met legaal geld strafbaar; je moet immers een vergunning hebben om te bankieren (art. 2:3a Wet op het financieel toezicht). Overtreding van de Wft is strafbaar gesteld in de Wet op de economische delicten. Het opstrijken van een provisie voor ondergronds bankieren levert (eenvoudig) witwassen op.
Het staat buiten kijf dat het systeem van ondergronds bankieren criminelen faciliteert. De crimineel betaalt voor anonimiteit en kan zo het reguliere financiële systeem, opgetuigd met allerlei waarborgen om witwassen tegen te gaan, omzeilen. Opsporingsdiensten en het openbaar ministerie zijn er dan ook op gebrand om het ondergronds bankieren met illegaal verkregen opbrengsten, ofwel crimineel ondergronds bankieren, aan te pakken. Dit wordt veelal gedaan via de witwasartikelen in het Wetboek van Strafrecht (art. 420bis e.v. Sr).
Witwassen via ondergronds bankieren herkennen
In theorie kan ondergronds bankieren ook met legaal geld plaatsvinden. Bijvoorbeeld voor het overboeken van geld door arbeidsmigranten naar het land van herkomst. Ondergronds bankieren met illegaal verkregen opbrengsten heeft andere kenmerken dan traditioneel ondergronds bankieren. Uit jurisprudentie is af te leiden dat onder meer de volgende feiten en omstandigheden indicator voor crimineel ondergronds bankieren kunnen zijn:
- Gebruik van kleine coupures
- Versluierd taalgebruik
- Korte tijd van geldoverdracht
- Overdracht op de openbare weg
- Gebruik van aliassen
- Vluchten voor de politie
- Geld weggooien als de politie nadert
- Het uitblijven van een zichzelf meldende rechthebbende na inbeslagname van het geldbedrag
- Gebruik van een token
- Gebruik van een PGP-telefoon
- Het ontbreken van een administratie
Zie voor een publicatie uit 2021 waarin wordt ingegaan op de onderliggende uitspraken en hoe in de rechtspraak over het stappenplan witwassen met de verschillende indicatoren wordt omgegaan: Ondergronds bankieren, stand van de rechtspraak van Stahlie en De Zeeuw.
Graag wijzen we ook op de typologieën die FIU-Nederland in 2016 voor ondergronds bankieren heeft vastgesteld op basis van ervaringen uit Nederlandse opsporingsonderzoeken.
Voor opsporingsdiensten en OM is er een kennisdocument ‘Crimineel ondergronds bankieren’ opgemaakt door de Landelijke Eenheid beschikbaar, dat als uitleg kan worden toegevoegd in het strafdossier. Zie politiekennisnet Agora onder het onderwerp ‘ondergronds bankieren’ en voor OM JKA/aanpak crimineel geld onder ‘crimineel ondergronds bankieren’.