Witwassen van virtuele valuta

Publicatiedatum 31-10-2022, 13:09 | Fenomeenbeschrijving, Jurisprudentie, Kennisproduct, Verdiepende artikelen

Versie 2022 (update van column 2018)

Door mr. R.A. Regtering (AML-specialist bij het AMLC)

Bitcoins en criminaliteit

Bitcoins en andere virtuele valuta worden geregeld in verband gebracht met witwassen. Maar er is niet altijd sprake van witwassen. En zeker niet alle gebruikers van bitcoins zijn crimineel. Het wordt strafbaar op het moment dat er opzettelijk wordt gehandeld in virtuele valuta die voortkomen uit criminele activiteiten. Hierdoor wordt het witwassen gefaciliteerd. Ditzelfde geldt uiteraard voor iemand die bitcoins koopt met geld dat afkomstig is uit een misdrijf. Dit kan een eigen gepleegd misdrijf zijn, maar het kan ook gaan om een misdrijf gepleegd door een ander. Daar zitten wat (juridische) haken en ogen aan. Daarom zet ik in dit overzicht de meest relevante jurisprudentie op een rijtje.

Verder ga ik in op de vraag wat het betekent als er bitcoins in het spel zijn, terwijl niet duidelijk is uit welk misdrijf (gronddelict) ze afkomstig zijn. In dat geval biedt de stappenplan aanpak uitkomst. Daarnaast bevat dit overzicht informatie over de betekenis van het gebruik van een bitcoinmixer of het darkweb. Voor indicatoren voor witwassen via virtuele valuta voor poortwachters verwijs ik naar dit overzicht. Overigens gebruik ik overal de term bitcoins omdat dit de bekendste virtuele munt is, maar de term is inwisselbaar voor andere cryptovaluta zoals Ethereum, Dogecoin, Monero etc.

Geen aanwijsbaar gronddelict: stappenplan aanpak

Er zijn veel witwaszaken over bitcoins gepubliceerd waarbij het stappenplan is gebruikt om tot een veroordeling te komen. Met behulp van het stappenplan kan witwassen worden bewezen zonder te bewijzen uit welk misdrijf een voorwerp afkomstig is. Er is dan niet duidelijk uit welk concreet gronddelict het geld of de bitcoins afkomstig zijn en dat hoeft dus ook niet bij de stappenplan aanpak. Er moet om te beginnen wél een witwasvermoeden zijn. Zo’n witwasvermoeden komt tot stand op basis van indicatoren en typologieen. Denk aan omstandigheden als het garanderen van anonimiteit, het hanteren van een hoge commissie zonder logische verklaring, transacties die niet in verhouding staan tot het legale inkomen, of gebruikmaking van het darkweb of een bitcoinmixer, etc. Ook feiten van algemene bekendheid kunnen worden gebruikt ter onderbouwing van het witwasvermoeden.Deze feiten behoeven geen bewijs. Zo is het een feit van algemene bekendheid dat bitcoins dikwijls worden gebruikt in het criminele circuit, onder meer in de drugshandel. (ECLI:NL:RBROT:2019:2408).

Bij het bestaan van een witwasvermoeden mag van een verdachte worden verlangd dat hij een verklaring geeft die concreet, verifieerbaar en op voorhand niet (hoogst) onwaarschijnlijk is. Als zo’n verklaring uitblijft dan kan witwassen bewezen worden verklaard. Let wel: dit betekent niet dat de verdachte moet bewijzen dat de bitcoins niet van misdrijf afkomstig zijn. Ook in witwaszaken rondom bitcoins blijft de bewijslast op het OM rusten. In stappenplan zaken gaat het vaak om bitcoinhandelaren, maar ook om verdachten die (crimineel) geld inwisselen bij handelaren voor bitcoins. In sommige gevallen wordt er gebruik gemaakt van het darkweb, een bitcoinexchange of een bitcoinmixer. Voordat ik de zaken bespreek, sta ik eerst stil bij de definitie van deze begrippen.

Begrippen en definities

Bitcoinhandelaar
Een bitcoinhandelaar is een persoon die bedrijfsmatig en voor eigen rekening en risico bitcoins aan en/of verkoopt tegen contanten. Door gebruik te maken van de diensten van een bitcoinhandelaar is het mogelijk om zonder gebruik te maken van een wisselkantoor (een exchange) een bankrekening of elektronische gelden, bitcoins aan te kopen en te verkopen. Bitcoinhandelaren bieden hun diensten op internet aan als garantie voor anonimiteit bij het verzilveren van bitcoins, in ruil voor een hoge commissie. Zij ontmoeten hun klanten vaak in openbare gelegenheden (Starbucks, McDonalds), krijgen van hun klanten de bitcoins overgemaakt, geven daar cash voor terug en verzilveren de bitcoins vervolgens bij een reguliere exchange. Eventueel maken zij bij de cash out nog gebruik van money mules.

Darkweb

In de meeste zaken komt naar voren dat de bitcoins van het darkweb afkomstig zijn. Dit is door de opsporing te achterhalen met programma’s als Chainalysis waarbij de blokchain wordt geanalyseerd.[1] Gebruikmaking van het darkweb weegt mee bij de totstandkoming van een witwasvermoeden (ECLI:NL:RBOVE:2019:3787, ECLI:NL:RBROT:2017:8989) en het kan meespelen in de bewezenverklaring van de criminele herkomst (ECLI:NL:RBMNE:2017:5713).

De rechtbank gaat er in de laatste zaak van uit dat nagenoeg alle bitcoins die afkomstig zijn van het darknet een criminele herkomst hebben. Uit onderzoek van een deskundige blijkt namelijk dat op het darknet vrijwel uitsluitend in illegale goederen wordt gehandeld. Als dan ook nog uit Chainalysis blijkt dat bij een groot deel van de bitcoins slechts één transactie tussen de ontvangst uit Darknet markets en het aanbieden van de betreffende bitcoins bij reguliere exchanges zit, kan vastgesteld worden dat die bitcoins een criminele herkomst hebben.

Bitcoin exchange

Bij een cryptocurrency exchange of een bitcoin exchange kun je terecht om bitcoins te kopen of te verkopen. Het is een online handelsplatform waar cryptogeld wordt verhandeld. Met de implementatie van AMLD5 worden crypto-omwisselplatforms en crypto-bewaarportemonnees die zich richten op de Nederlandse markt en voldoen aan de kwalificaties conform de Wwft gezien als poortwachters van het financiële stelsel. Bij het aanbieden van een wisselfunctie van crypto-platforms geeft de Wwft de kaders dat het moet gaan om een natuurlijk persoon, rechtspersoon of vennootschap die beroeps- of bedrijfsmatig diensten voor het wisselen van virtuele valuta en fiduciaire valuta aanbieden. Hierdoor hebben zij een wettelijke taak om witwassen en terrorismefinanciering aan de poort te voorkomen.[2]

Bitcoin ATM

Een bitcoin geldautomaat of bitcoin ATM (BATM) is een geldautomaat waar je bitcoins kunt kopen of verkopen. De BATM’s zijn verspreid over Nederland te vinden. In tegenstelling tot bij een bitcoin exchange is het mogelijk om contant geld te gebruiken bij een BATM.In ECLI:NL:RBNNE:2021:379 gaat het om een verdenking van schuldwitwassen tegen een winkelier met een Bitcoin ATM in zijn shop. Hij had volgens het OM een actieve rol gespeeld bij het adviseren over en assisteren bij foute transacties. Uit onderzoek was gebleken dat de BATM werd gebruikt om geld van het darkweb om te zetten in contant geld. Daarnaast werd een hoge commissie gerekend in ruil voor anonimiteit. Omdat maar van enkele transacties kon worden vastgesteld dat deze afkomstig waren van het darkweb en omdat het om relatief kleine bedragen ging, volgde een vrijspraak. De wetenschap van de criminele herkomst door de winkelier kon daardoor namelijk niet worden bewezen.Klik hier voor meer informatie over BATM’s.

Bitcoinmixer

Het gebruik van een bitcoinmixer is door FIU-Nederland aangemerkt als witwastypologie.[3] In ECLI:NL:RBMNE:2018:234 wordt de bitcoinmixer voor het eerst expliciet door de rechtbank als witwastypologie genoemd. Een bitcoinmixer zorgt ervoor dat het volgen van transacties wordt verhinderd. Mixing services hebben geen enkel ander doel dan het verhullen van de bron van de herkomst van de bitcoins. Voor meer informatie raadpleeg je de AMLC bitcoinmixer factsheet.

Stappenplan zaken

Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden, 1 februari 2022
De eerste stappenplan zaak ter bespreking is ECLI:NL:GHDHA:2022:104. Deze zaak vloeit voort uit één van de eerste grootschalige strafrechtelijke onderzoeken naar het witwassen van bitcoins (onderzoek IJsberg). Het gaat om een bitcoinhandelaar die in de periode van 2013-2016 Bitcoins omwisselde in contant geld voor klanten. De handelaar verkocht de bitcoins aan een online-exchange, waarna het geld van rekeningen werd opgenomen en contant aan klanten werd uitbetaald. De vraag is of de bitcoins uit misdrijf afkomstig waren en of verdachte dit ook wist of had moeten vermoeden. Omdat er geen gronddelict in beeld is, wordt het stappenplan toegepast.

Het hof concludeert dat er sprake is van een witwasvermoeden. Verdachte kocht immers voor ongeveer € 165.000,- bitcoins per maand en wisselde in totaal voor bijna 4,5 miljoen euro bitcoins om. Daarbij wordt ook betrokken dat hij veelal zijn klanten op publieke plaatsen ontmoette, de bedragen van de verzilverde bitcoins weer opnam bij geldautomaten, van deze langdurige en grootschalige handel geen administratie bijhield en dat hij handelde met onbekende (anonieme) personen. Voor deze handelswijze is geen redelijk bedrijfseconomisch doel denkbaar. Verder blijkt uit dit arrest dat het aan- of verkopen van Bitcoin vanaf € 25.000 euro in contanten betrokken kan worden bij het witwasvermoeden. Dit vermoeden is volgens het hof door de verdachte onvoldoende weerlegd. Verdachte heeft weliswaar een lijst van 1.200 klanten opgesteld, maar dit is geen concrete verifieerbare verklaring, omdat er geen inzicht wordt gegeven in de niet criminele herkomst van de bitcoins. Alleen een naam en land waarin iemand woont is niet voldoende. Daarnaast wordt er geen link gelegd tussen die namen en de bitcoinadressen, waardoor het ook niet onderzocht kan worden door de opsporing. Het hof komt tot de conclusie dat de bitcoins uit misdrijf afkomstig zijn en dat verdachte dit redelijkerwijs had moeten vermoeden.

Het hof stelt dat in de tenlastegelegde periode 2013-2015 sprake was van een relatieve onbekendheid met het fenomeen cryptovaluta en dat terughoudendheid op zijn plaats lijkt bij het toepassen van in 2017 geformuleerde typologieën op het handelen in die eerdere jaren. Het verdient opmerking dat  ook in de periode 2013-2015 bitcoins al veelvuldig in verband werden gebracht met criminaliteit en er in de media bijvoorbeeld veel aandacht was voor de handel in verdovende middelen in ruil voor bitcoins via Silkroad. Die onbekendheid kan dus worden gerelativeerd. Bovendien kunnen de typologieën ook worden gebruikt voor de objectieve vaststelling dat het niet anders kan zijn dan dat de bitcoins uit misdrijf afkomstig waren, waarbij niet relevant is of verdachte dat ook wist of moest vermoeden in die periode.

Gerechtshof Arnhem Leeuwarden, 3 december 2020

Een ander voorbeeld van een stappenplan zaak is ECLI:NL:GHARL:2020:10097. In deze zaak wisselde de verdachte grote contante geldbedragen om tegen bitcoins bij bitcoinhandelaren. Direct bewijs voor een criminele herkomst van het geld was er niet. Daarom volgt het hof de stappenplan aanpak. Voor het bestanddeel “afkomstig uit enig misdrijf” is namelijk niet vereist dat bekend is uit wélk misdrijf het geld afkomstig is. Wel moet vaststaan dát het geld afkomstig is uit enig misdrijf. Allereerst moet er dan sprake zijn van een witwasvermoeden. Dit werd aangenomen op basis van de volgende indicatoren en typologieën: de bitcoinhandelaren waar verdachte zijn contante geld bij inwisselde vroegen een veel hogere commissie dan een reguliere bitcoinexchange, bij wie uitbetaling plaatsvindt via de bank en niet in contanten. Verder vonden de transacties plaats op een bedrijventerrein.

Op basis van het witwasvermoeden mag van verdachte worden verlangd dat hij een concrete, min of meer verifieerbare en niet op voorhand hoogst onwaarschijnlijke verklaring geeft voor de legale herkomst van de bitcoins en de geldbedragen. De verdachte heeft verklaard dat hij de bitcoins heeft gewonnen bij online casino’s en heeft verdiend met de - legale - handel in hennepzaadjes en magic truffels via het darknet. Er zijn inkoopbonnen van hennepzaad overgelegd. Het hof concludeert dat hieruit niet blijkt dat verdachte inkomsten heeft gehad uit deze handel. De verklaring over de magic truffels is niet onderbouwd, evenals de verklaring over gewonnen bitcoins. Omdat een concrete verifieerbare verklaring ontbreekt, kan het niet anders zijn dan dat deze bitcoins en het contante geld afkomstig zijn uit enig misdrijf.

Rechtbank Rotterdam, 13 september 2019
In ECLI:NL:RBROT:2019:2408 baseert de rechtbank het witwasvermoeden op het feit van algemene bekendheid dat bitcoins dikwijls worden gebruikt in het criminele circuit, onder meer in de drugshandel. Verdachte in die zaak had betalingen ontvangen van een bitcoinexchange op vier verschillende bankrekeningen, waarbij opviel dat alle betalingen onder de meldplicht van banken bleven (dus onder de € 10.000). Het totaal van deze bijschrijvingen stond niet in verhouding tot de inkomsten van verdachte. Na ontvangst werd het geld vrijwel direct contant opgenomen, zonder dat daar een verklaring voor was. Dat was voldoende voor een witwasvermoeden. Van verdachte mocht daarom een concrete, verifieerbare en niet op voorhand hoogst onwaarschijnlijke verklaring worden verlangd. Verdachte beriep zich op zijn zwijgrecht. Dat mag uiteraard. Gevolg was echter ook dat een verklaring voor een legale herkomst van het geld ontbrak. Daarom oordeelde de rechtbank dat het niet anders kan dan dat het geld afkomstig was uit enig misdrijf.

Rechtbank Midden-Nederland, 24 januari 2018
Een ander voorbeeld van een stappenplan zaak is ECLI:NL:RBMNE:2018:234. In deze zaak handelde de verdachte in drugs via het Darkweb. Voor de drugs werd betaald in bitcoins. Verdachte was te linken aan meerdere rekeningen. Op die rekeningen was voor 500.000 euro aan bitcoins verzilverd. Dat geld werd deels doorgeboekt naar andere rekeningen van verdachte, deels contant opgenomen en deels gebruikt voor de aanschaf van onder meer een auto. Ondanks het feit dat vaststaat dat verdachte bitcoins verdiende met de handel in drugs, kunnen de bitcoins die hij heeft verzilverd niet worden herleid tot specifieke drugstransacties waar verdachte bij betrokken was. Er is volgens de rechtbank dus geen bekend gronddelict.

Het witwasvermoeden wordt aangenomen op basis van de volgende indicatoren en typologieën: de aankoop van bitcoins kan niet verklaard worden uit de legale inkomsten van verdachte en zijn partner. Hiernaast zijn er grote bedragen contant opgenomen en zijn er bitcoinmixers gebruikt om de herkomst van de bitcoins te verbergen.

Heeft de verdachte een concrete, min of meer verifieerbare en niet op voorhand hoogst onwaarschijnlijke verklaring gegeven voor de herkomst van de bitcoins? Nee. Hij komt wel met de verklaring dat de grote waarde aan bitcoins het gevolg is van een flinke koerswinst; hij zou in 2012 voor 8.000 euro bitcoins hebben gekocht en die waarde zou inmiddels flink zijn gestegen. De aankoop van destijds zou te verifiëren zijn door rekeninggegevens van alle rekeningen gelieerd aan een inmiddels failliet bedrijf over het hele jaar 2012 te vorderen bij drie verschillende banken. De rechtbank acht deze verklaring niet voldoende concreet en min of meer verifieerbaar. Deze verklaring hoeft dan ook niet nader onderzocht te worden.

Conclusie is dat het niet anders kan dan dat de 500.000 euro van misdrijf afkomstig is. Het verzilveren en cashen leveren ‘verhullen’ op, en het vervolgens besteden aan onder meer een auto levert uiteraard ‘omzetten’ op.

Rechtbank Rotterdam, 8 november 2017
Overigens zijn er ook vrijspraken bekend. In ECLI:NL:RBROT:2017:8993 komt de rechtbank wel tot een witwasvermoeden, maar komt verdachte met voldoende weerwoord. Hij geeft als verklaring voor de herkomst van zijn bitcoins dat hij een bedrijf heeft in Rusland en dat hij kasgeld uit dat bedrijf – door tussenkomst van een Russische bitcoinhandelaar – via omzetting in bitcoins naar Nederland heeft overgemaakt. Door weigering van de banken was het niet mogelijk om voor het bedrijf in Rusland een bankrekening te openen. De verdachte zag geen andere mogelijkheid om het kasgeld naar Nederland te krijgen. Ter ondersteuning van deze verklaring heeft de verdachte verschillende Russische stukken, voorzien van een Engelse vertaling, over dat bedrijf overgelegd.Nader onderzoek van de FIOD wijst uit dat hoewel vraagtekens kunnen worden geplaatst bij de logica van de door de verdachte verklaarde werkwijze aangaande de verkoop van de bitcoins het niet ondenkbaar is dat deze werkwijze is toegepast. Een legale herkomst van de bitcoins kon dus niet worden uitgesloten en dus volgde vrijspraak.

Verhullen, omzetten van bitcoins en de kwalificatie-uitsluitingsgrond

Indien bitcoins direct afkomstig uit eigen misdrijf worden aangetroffen in de wallet van verdachte, levert dat ‘voorhanden hebben’ op en is de kwalificatie-uitsluitingsgrond van toepassing en is er geen sprake van witwassen. Zie ECLI:NL:RBMNE:2017:5716, ECLI:NL:RBNHO:2017:1937 en ECLI:NL:RBDHA:2017:15274. Om tot een bewezenverklaring van witwassen van de opbrengst van eigen misdrijf te komen is een verhullende handeling nodig.

Indien geld uit eigen misdrijf wordt omgezet in bitcoins zal in de regel wél sprake zijn van witwassen en is de kwalificatie-uitsluitingsgrond niet van toepassing (ECLI:HR:2020:1171). Ofwel omdat geredeneerd wordt dat dit niet lijkt op (enkel) verwerven of voorhanden hebben, ofwel omdat het omzetten van geld in bitcoins een verhullende handeling van de criminele herkomst is. Dit in tegenstelling tot de situatie waarbij er enkel contant geld uit eigen misdrijf wordt gestort op de bankrekening. Dat is op zichzelf niet verhullend. Het verhullende karakter bij omzetten van geld in bitcoins zit erin dat de rechthebbende niet meer eenvoudig kan worden achterhaald. Meer lezen over geld omzetten in bitcoins kan hier.

In ECLI:NL:RBDHA:2021:6678 heeft de verdachte zich laten betalen in bitcoins, de bitcoins omgezet in giraal geld en dit geld uitgegeven. Daarmee was er sprake van verwerven, voorhanden hebben en omzetten van bitcoins en het gebruik maken van het geld. De bitcoins en het geld waren direct afkomstig uit een door verdachte zelf gepleegd misdrijf. De rechtbank oordeelde dat de verdachte door de bitcoins (zonder gebruik van een bitcoinmixer) om te zetten in geld geen verhullende handeling pleegde, aangezien hierdoor juist het bestaan van de bitcoins zichtbaar werd. In zoverre was er geen sprake van witwassen. Maar het verwerven en het voorhanden hebben van de bitcoins was wél een verhullende handeling. Verdachte liet zich voor het plegen van strafbare handelingen uitsluitend betalen in bitcoins. Het verhullende karakter zit erin dat partijen achter de transacties in hoge mate ongrijpbaar blijven, ook al zijn transacties in virtuele valuta zichtbaar in de blockchain. De rechtbank gaat er vanuit dat verdachte hiermee bekend is en acht het aannemelijk dat verdachte juist daarom heeft gekozen voor betaling in bitcoins. Er volgt een veroordeling voor witwassen.

Witwassen bitcoins als gronddelict voor witwassen bitcoins

Kunnen bitcoinhandelaren zich schuldig maken aan witwassen met als gronddelict het witwassen door hun klanten wiens bitcoins zij omwisselen? Een breinbrekertje. De Rechtbank Rotterdam verwerpt in ECLI:NL:RBROT:2017:10225 deze constructie met het argument dat niet vaststaat dat de bitcoinhandelaar wist dat de bitcoins van Darkweb afkomstig waren. Er was juist gebleken dat verdachte niet wist waar de bitcoins vandaan kwamen. Witwassen van bitcoins als gronddelict voor witwassen van bitcoins lijkt dus niet mogelijk. Daarbij is relevant dat goederen of voorwerpen slechts kunnen worden aangemerkt als van enig misdrijf afkomstig, indien deze afkomstig zijn uit een misdrijf gepleegd voorafgaand aan de in art. 420bis Sr genoemde delictsgedragingen (ECLI:NL:HR:2018:33). En van witwassen is nog geen sprake op het moment dat de klanten bitcoins uit hun eigen misdrijf ontvangen in hun wallet, omdat er dan nog geen verhullende handeling is geweest (zie kwalificatie-uitsluitingsgrond). Die verhullende handeling is er immers pas op het moment dat de bitcoins worden verkocht voor contant geld. Pas dan wordt de papertrail doorbroken.

Overigens wordt in ECLI:NL:RBROT:2017:10225 alsnog de wetenschap aangenomen voor witwassen, maar dan via de stappenplan aanpak op basis van een onbekend gronddelict. Want dat er geen specifiek gronddelict kan worden vastgesteld, betekent niet dat verdachte niet heeft witgewassen. Verdachte wist dat bitcoins worden gebruikt in het criminele circuit, hij adverteerde met anonimiteit en deed geen onderzoek naar de personen met wie hij handelde en de herkomst van de Bitcoins. Het witwasvermoeden wordt aangenomen. Een concrete verifieerbare verklaring blijft uit. Zo weigerde verdachte gegevens te verstrekken van personen die via hem bitcoins zouden hebben ingewisseld. Verdachte wordt veroordeeld voor witwassen. 

Wetenschap criminele herkomst

Voor een bewezenverklaring van opzettelijk witwassen moet ook worden bewezen dat een verdachte weet dat de bitcoins afkomstig zijn uit enig misdrijf.In ECLI:NL:RBOVE:2019:3787 gaat het om een bitcoinhandelaar die bitcoins omwisselde naar giraal geld met gebruikmaking van bitcoinexchanges. Nadat de bitcoins op zijn bitcoinadres waren geboekt werden deze via de exchanges omgezet in euro’s op een bankrekening van verdachte of zijn echtgenote. Verdachte gebruikte hiervoor verschillende bankrekeningen bij Nederlandse of Belgische banken. Het geld werd na de stortingen contant opgenomen. De meeste bitcoins waren afkomstig van een offline gehaalde darkweb market. Verdachte wist van geen enkele klant hoe zij aan hun bitcoins gekomen zijn. Door geen persoonsgegevens te vragen, geen onderzoek te verrichten naar de herkomst van de bitcoins en betaling in contant geld aan te bieden, heeft de verdachte naar het oordeel van de rechtbank bewust de aanmerkelijke kans aanvaard dat malafide verkopers gebruik maakten van zijn diensten en dat de door hem omgezette bitcoins een criminele herkomst hadden.Dat de verdachte wist van de illegale herkomst van de bitcoins kan volgens de rechtbank ook worden afgeleid uit het feit dat verdachte anonimiteit van de transacties garandeerde door altijd op een openbare plaats af te spreken, uit het feit dat verdachte een aanzienlijk hogere commissie vroeg dan de reguliere wisselkantoren en het feit dat hij was gewaarschuwd door diverse banken. Voorwaardelijk opzet op witwassen van de bitcoins acht de rechtbank bewezen.

Slot

De rechtspraak over bitcoins laat zien dat aan transacties in bitcoins een hoog witwasrisico kleeft. Bij bitcoins afkomstig van het darkweb en bij gebruikmaking van een bitcoinmixer ligt een veroordeling voor witwassen op de loer. Deze omstandigheden kunnen een rol spelen bij de totstandkoming van een witwasvermoeden of bij de bewezenverklaring van de criminele herkomst. Omstandigheden zoals het garanderen van anonimiteit en het betalen of ontvangen van een hogere provisie dan een reguliere exchange spelen een rol bij het vermoeden, de wetenschap of de criminele herkomst. Zo werd in zaken tegen bitcoinhandelaren gesteld dat zij gezien de hoge provisie moeten hebben geweten van de criminele herkomst van de bitcoins. Immers ‘een legaal economisch motief ontbreekt voor het verkopen van bitcoins tegen de gehanteerde marge’ (ECLI:NL:RBMNE:2017:5713).
Desalniettemin is het gebruik van bitcoins op zichzelf niet crimineel en moet een legale herkomst in stappenplan zaken worden uitgesloten door de opsporing. Pas dan kan een criminele herkomst als enige aanvaardbare verklaring geleden. Bij een witwasvermoeden mag van een verdachte een concrete verifieerbare verklaring worden verlangd over de herkomst van de bitcoins. Of er sprake is van een concrete verifieerbare verklaring hangt, zoals altijd in het recht, af van de omstandigheden van het geval. Als zo’n verklaring er is en niet door de opsporing kan worden weerlegd, volgt een vrijspraak. Maar vaak wordt geconcludeerd dat er geen concrete verifieerbare verklaring is afgelegd. Dit hangt samen met de aanwezige witwasindicatoren. Hoe meer indicatoren en typologieën hoe steviger het witwasvermoeden. En hoe steviger het witwasvermoeden, des te meer er van de inhoud van de verklaring van een verdachte mag worden verlangd.

[1] In ECLI:NL:RBROT:2017:10225 stond het gebruik van het programma Chainalysis ter discussie. De verdediging voerde aan dat het programma niet inzichtelijk en dus niet controleerbaar zou zijn, wat tot bewijsuitsluiting zou moeten leiden. Maar nu de verdediging niet aannemelijk heeft gemaakt dat de onderzoeksresultaten onjuist zouden zijn, is dit verweer verworpen.

[2] Dit moeten zij doen door enerzijds op de juiste wijze onderzoek te doen naar cliënten (cliëntenonderzoek) en anderzijds door het in de gaten houden van de transacties die zij verwerken (transactiemonitoring). Bij het aanbieden van een wisselfunctie van crypto-platforms geeft de Wwft de kaders dat het moet gaan om een natuurlijk persoon, rechtspersoon of vennootschap die beroeps- of bedrijfsmatig diensten voor het wisselen van virtuele valuta en fiduciaire valuta aanbieden. Onder de groep die wisseldiensten aanbiedt, vallen wel crypto-ATM’s oftewel geldautomaten voor virtuele valuta.

[3] https://www.fiu-nederland.nl/nl/witwas-typologieen-0